Lina Stergiou, “ΑΘΗΝΑ, ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΗΣ. ΜΠΟΡΟΥΜΕ; Athens, a City for its Citizens. Can We?,” Architektones – the Association of Greek Architects Journal 3 (June 2013): 7-8.

 

Σύμφωνα με τον Tomlinson (1991, 1999), η παραγωγή εθνικών πολιτιστικών ταυτοτήτων υπήρξε από τον 18ο αιώνα ο πιο επιτυχημένος τρόπος ενορχήστρωσης του ανήκω. Σήμερα αποτελεί μια μορφή πολιτιστικής ισχύος και εργαλείο αντίστασης στις ομογενοποιητικές δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης, ενώ σταδιακά εξελίσσεται σε μια ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία στην οποία διεισδύουν ποικίλες κατηγορίες μέσα από τις οποίες η ταυτότητα κατασκευάζεται, όπως η θρησκεία, η γλώσσα, η τάξη, το φύλο, η ηλικία, η ιδεολογία κ.λπ. Για τον Tomlinson, η εθνική πολιτιστική ταυτότητα δημιουργείται βάσει συγκριτικών σχέσεων, είναι συχνά πρόσκαιρη, ασταθής και πολλαπλή. Οι ανακοινώσεις μεγαλόπνοων πολεοδομικών παρεμβάσεων στην Αθήνα – όπως πρόσφατα για το Rethink Athens, τις αναπλάσεις στην περιοχή του Μεταξουργείου αλλά και για τη λεωφόρο Συγγρού – επαναφέρουν στο προσκήνιο μια ξεχασμένη εργασία συμβολικής διάστασης, τη δημιουργία μιας σύγχρονης πολιτιστικής ταυτότητας μέσω πολιτικών/πολιτιστικών εντολών: για την αναδιαμόρφωση μιας πολιτιστικής αυτοσυνείδησης με επιλεγμένα χαρακτηριστικά που ανήκουν σε μια χώρα που ζει το παρόν της, για την ανάδειξη της πολιτιστικής ιδιομορφίας της Αθήνας σε μια διεθνή ατζέντα πόλεων και για τη συγκρότηση μιας συλλογικής ταυτότητας που αντανακλά τις ποικίλες ομάδες των πολιτών της. Οι πρόσφατες διαδηλώσεις όμως στη Κωνσταντινούπολη με αφορμή την ανάπλαση της πλατείας Ταξίμ υπενθυμίζουν ότι οι εντολές αυτές δεν συνυπάρχουν απαραίτητα αρμονικά. Στον κεντρικό σχεδιασμό για μια νεο-οθωμανική συντηρητική τουρκική πολιτιστική ταυτότητα αντιτίθεται ένα από κάτω προς τα πάνω, πλουραλιστικό, κυρίως νεανικό, λιγότερο ισλαμιστικό όραμα για μια Τουρκία ως σύγχρονη δημοκρατία. Στην Ελλάδα μια εθνική πολιτιστική ταυτότητα (σε ενικό και πληθυντικό) που διαπνέει σε συμβολικό επίπεδο τα νέα έργα της Αθήνας δεν είναι διακριτή. Ταυτόχρονα η δημιουργία «ταυτοτήτων των πολιτών» – αυτού που με πολιτικούς όρους ονομάζουμε «δικαίωμα όλων στη πόλη» και με πολεοδομικούς «αποφυγή gentrification» – δεν έχει βρει κατάλληλα εργαλεία. Όπου όμως ο κρατικός φορέας δεν προβλέπει σημαντικό προϋπολογισμό για την προσφορά εξισορροπητικών κοινωνικών μέτρων, πόρων για αποζημιώσεις από επεμβάσεις στην ιδιοκτησία και αυστηρών περιοριστικών κανόνων προς όσους εμπλέκονται στις αναπλάσεις, ή όπου φορέας είναι ιδιωτικός, οι συμμετοχικές διαδικασίες δημιουργούν ικανές προϋποθέσεις αντίδρασης στο gentrification. Σε χώρες όπου ιστορικά απουσιάζει το κράτος πρόνοιας, όπως στις ΗΠΑ, η εμπειρία τέτοιων συμμετοχικών διαδικασιών και δημόσιων διαβουλεύσεων είναι εκτενής. Παράδειγμα αποτελεί το έργο Atlantic Yards, το μεγαλύτερο αναπτυξιακό έργο αστικής ανάπλασης στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, που ξεκίνησε με μια επίσημη ανακοίνωσή του το 2003. Το κείμενο αναπτύσσει τις συμμετοχικές διαδικασίες και τις δημόσιες διαβουλεύσεις στο έργο αυτό από το 2003 ως σήμερα.